2020 yildan boshlab, dunyo bo‘ylab odamlar oziq-ovqat narxlarining keskin oshishiga guvoh bo‘lishdi. 2022 yilda inflyatsiya darajasi 22,8 foizga yetdi. Garchi bu ko‘rsatkich biroz pasaygan bo‘lsa-da, narxlar hali ham pandemiyadan oldingi darajaga qaytmadi va bu holat ko‘plab xonadonlarga moliyaviy bosimni saqlab kelmoqda. Non va qahva kabi oddiy kundalik mahsulotlar bugungi kunda xarajatlar oshishining timsoliga aylangan.
Shubhasiz, COVID-19 pandemiyasi global oziq-ovqat bozorlarini izdan chiqardi, ammo bu narxlarning keskin o‘sishiga sabab bo‘lgan yagona omil emas. Misol uchun, 2021 yilda Braziliya kabi asosiy ishlab chiqaruvchi hududlarda kuzatilgan iqlim o‘zgarishlari tufayli qahva narxi ko‘tarildi. Shuningdek, g‘alla narxi ham ekstremal ob-havo sharoitlari va geosiyosiy nizolar tufayli oshdi.
Ushbu muammo global miqyosdagi bir qator murakkab muammolarning alomati hisoblanadi. Dunyo tobora integratsiyalashib borar ekan, ta’minot zanjirlari mojaro, iqlim o‘zgarishi va boshqa inqirozlar tufayli ko‘proq zaiflashmoqda. Ammo hukumatlar o‘z fuqarolarini ushbu ta’sirlardan himoya qilish uchun kuchli vositaga ega: Xorijiy Taraqqiyot Yordami (ODA).
Endi ushbu muammolarning oziq-ovqat narxlariga qanday ta’sir ko‘rsatayotganini va ODA oziq-ovqat inflyatsiyasi yukini qanday kamaytirishi mumkinligini ko‘rib chiqamiz.
PANDEMIYA BOSIMI
Dunyo iqtisodiyotlari bir-biriga shu qadar bog‘liqki, dunyoning bir qismidagi buzilishlar keng qamrovli oqibatlarga olib keladi. Pandemiya buni yaqqol misol sifatida ko‘rsatdi.
COVID-19 davrida ta’minot zanjirlaridagi uzilishlar, yuk tashish xarajatlarining keskin oshishi va hukumatlarning asosiy mahsulotlarni zaxiralashga bo‘lgan talabi oziq-ovqat inflyatsiyasining keskin ko‘tarilishiga sabab bo‘ldi. Qishloq xo‘jaligi sohasida mehnat tanqisligi karantin, ijtimoiy masofa saqlash va sayohat cheklovlari tufayli yuzaga keldi, bu esa ishlab chiqarishning sekinlashishiga va taqsimotda turg‘unliklar paydo bo‘lishiga olib keldi.
Shuningdek, portlar va qayta ishlash inshootlarida kechikishlar kuzatildi, bu esa asosiy oziq-ovqat mahsulotlarining tashish xarajatlarini yanada oshirdi. Natijada, pandemiya ko‘plab mamlakatlarda oziq-ovqatga kirish imkoniyatini chekladi va iqtisodiy inqiroz tufayli ko‘plab davlatlar oziq-ovqat xavfsizligining yomonlashuviga duch keldi.
O'ZGARUVCHAN IQLIM SHAROITIDA DUNYONI OZIQLANTIRISH
Qishloq xo‘jaligi iqlim o‘zgarishlariga nihoyatda sezgir soha hisoblanadi. Qurg‘oqchilik va toshqin kabi ekstremal ob-havo hodisalari hosillarni butunlay yo‘q qilishi mumkin. So‘nggi tadqiqotlarga ko‘ra, yuqori haroratlar oziq-ovqat inflyatsiyasini yuqori daromadli ham, past daromadli mamlakatlarda ham doimiy ravishda oshirishi aniqlangan.
Masalan, dunyoning eng yirik kofe eksport qiluvchi davlatlaridan biri bo‘lgan Braziliyada uzoq davom etgan qurg‘oqchilik qahva donlari yetishtirilishini kamaytirdi, bu esa butun dunyo bo‘ylab iste’molchilar uchun narxlarning oshishiga sabab bo‘ldi. Shu bilan birga, dunyoning eng yirik bug‘doy yetishtiruvchisi bo‘lgan Xitoyda ham haroratning ko‘tarilishi va ob-havoning noaniq o‘zgarishi oziq-ovqat ishlab chiqarish jarayonlariga jiddiy ta’sir ko‘rsatmoqda.
MOJARONING OQIBATLARI
Mojarolar ham oziq-ovqat inflyatsiyasining asosiy omillaridan biridir, u qishloq xo‘jaligi, ta’minot zanjirlari va savdo yo‘llariga putur yetkazadi. Masalan, dunyoning muhim bug‘doy eksport qiluvchi mamlakatlaridan biri bo‘lgan Ukraina urush sababli ishlab chiqarishni kamaytirdi. Mahalliy darajada esa bu halokatli oqibatlarga olib kelmoqda: fermerlar yerlarini tashlab ketishga majbur bo‘lmoqda, ishchilar ish joylaridan mahrum bo‘lishmoqda, va butun jamoalar ko‘chirilishga majbur bo‘lib, oziq-ovqat xavfsizligi yanada keskinlashmoqda.
Ko‘chirilgan aholi sonining o‘sishi bilan oziq-ovqat ta’minoti va resurslar ustidagi bosim kuchayadi, bu esa gumanitar inqirozni yanada kuchaytiradi. Qashshoqlik bilan kurashayotgan davlatlarda bu halokatli siklni keltirib chiqaradi, natijada oziq-ovqat xavfsizligi yanada zaiflashib, beqarorlik va yana ko‘proq ko‘chirilish va ishsizlik kabi muammolarni kuchaytiradi.
NEGA XALQARO YORDAM (ODA) MUHIM?
Xalqaro rivojlanish yordami (ODA) hukumat tomonidan qashshoq va o‘rta daromadli davlatlar uchun iqtisodiy o‘sish va farovonlikni ta’minlash maqsadida ajratiladi. Odatda, ushbu yordam xorijdagi rivojlanishni rag‘batlantirish vositasi sifatida qaraladi, ammo u oziq-ovqat narxlari kabi ichki barqarorlikni ta’minlashda ham katta rol o‘ynaydi.
Misol uchun, Jahon bankining Xalqaro rivojlanish assotsiatsiyasi (IDA) – dunyodagi eng yirik grantlar va kam daromadli davlatlar uchun past foizli kredit manbasi bo‘lib, bu tashkilot ODA orqali moliyalanadi. IDA doirasida 2022-2023 yillarda Gambiyada 27 000 nafar fermer 500 tonna iqlimga mos urug‘lar bilan ta’minlandi. Nigeriyada esa 125 000 ga yaqin odam yaxshilangan sug‘orish tizimi va boshqa iqlim barqaror dasturlaridan foyda ko‘rdi. Shunday tashabbuslar iqlim o‘zgarishlariga moyil bo‘lgan hududlarda oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash uchun muhim ahamiyatga ega.
Bundan tashqari, ODA tinchlik o‘rnatish va mojarolarni hal qilish tashabbuslarini ham qo‘llab-quvvatlaydi. Dunyo bo‘ylab geosiyosiy tangliklar ortib borayotgan bir paytda, ODA ushbu ziddiyatlarni yumshatadigan va xavf ostida bo‘lgan hududlarda barqarorlikni mustahkamlaydigan dasturlarni moliyalashtirishi mumkin. Mojarolarning ildizini bartaraf etish qishloq xo‘jalik hududlaridagi fermerlarning hayoti va tirikchiligini himoya qiladi, bu esa oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash uchun muhim ahamiyatga ega ekanini yana bir bor eslatadi.
Комментарии
